شب چله (شب یلدا)

یلدا یعنی چه؟

«یلدا» برگرفته از واژهٔ سریانی ܝܠܕܐ به‌معنای زایش است ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است. در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده‌است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده‌است. واژه «شب چله» یا «شب چله کلان» هم که در فرهنگ عامه مردم مترادف با شب یلدا بکار می‌رود از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند. و در قدیم گاهشمار باستانی در بین کشاورزان تقسیم‌بندی چهل داشته‌است. چلّه، دو موقعیت گاه‌شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی‌ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژهٔ چلّه برگرفته از چهل و مخفف «چهله» و صرفاً نشان‌دهندهٔ گذشت یک دورهٔ زمانی معین (و نه الزاماً چهل روزه) است.

شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است. این جشن در ۹ آذر ۱۴۰۱ ثبت میراث جهانی شده‌است. در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود

جشن شب یلدا یکی از قدیمی ترین و گهن ترین جشن های ایرانی است که در بلندترین شب سال، زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) برگزار می شود. در این شب به دیدار بزرگترهای خانواده می روند، گرد هم جمع شده و ضمن صرف شام و خوردن میوه و تنقلات، تا دیر وقت به گفتگوهای صمیمانه می پردازند. کنار هم خاطره سازی می کنند.

از آیین های و مرسومات شب یلدا شاهنامه خوانی، گرفتن فال حافظ و گوش سپردن به قصه های بزرگان خانواده است. پهن کردن سفره شب چله با تزیینات مخصوص یکی دیگر از برنامه های جالب شب یلدا است.

خوراکی های شب یلدا نماد چیست؟

هندوانه یکی از میوه های شب یلدا می باشد که رنگ سرخش یادآور حرارت و گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید می باشد. به باور ایرانی ها خوردن آن در شب چله باعث می شود که در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر شما غلبه نکند. و دچار بیماری زکام نشوید.

انار این میوه بهشتی و پرخاصیت نیز یکی دیگر از میوه های شب یلدا است که گذشتگان دانه های زیاد آن ا مایه برکت و باروری و رنگ قرمز انار را نماد خورشید و شادی می دانستند. معتقد بودند انار نمادی شادی و زایش است که با خوردن آن در شب یلدا انرژی و جانی تازه می گیریم.

کدو در گذشته پای ثابت شب یلدا بوده، چون این میوه هم زمستانی و گرم است و استفاده از خوراکی‌های درست شده با این ماده در گذشته مرسوم بوده است. آش کدو و انواع خورش کدو خوراکی‌های شب یلدا بودند که در نقاط مختلف کشورمان با دستورالعمل‌های گوناگونی درست می‌شدند. در جنوب کدو را به همراه پیاز داغ سرخ می‌کنند و مقداری دانه انار آب گرفته روی آن می‌ریزند و این خوراکی ترش و شیرین را به عنوان یک وعده غذایی صرف می‌کنند. این ماده سرشار از آنتی اکسیدان و زرد رنگ به نظرم باید سر سفره‌های شب یلدای ما باشد، چون هم خواص فراوانی دارد و هم با آن می‌توان غذا‌هایی بسیاری درست کرد.

سیب قرمز، لبو و سایر میوه های فصل هم در سفره شب یلدا گذاشته می شود.

خلاصه که از قدیم تا به امروز سفره های شب یلدای ما ایرانی ها تغییراتی پر هزینه داشته است ، در کنار خوراکی های اصیل این سفره انواع آجیل و کیک و شیرینی سرو میشود و به همچنین دسرهای رنگارنگ و مختلف که کمتر کسی می تواند از پس این هزینه ها بر بیاید.
سفره ی شب یلدا از سنتی دیرینه سرچشمه می گیرد ، از سنتی که ریشه در آداب و رسوم کهن این مرز و بوم دارد.آدابی که در آن دور سفره ی خانه ی بزرگتر فامیل جمع می شدیم و چای نبات زعفرانی نوش جان می کردیم و خنده سر می دادیم.
مادر بزرگی که به نوه هایش اصرار می کرد تا برای اینکه اینهمه خوراکی و تنقلات سنگین سر دل آنها نماند حتمن باید چای نبات زعفرانی میل کنند و گرنه کام همه بعد اینهمه پر خوری تلخ می شود.
ریشه های سادگی و بی آلایشی کم کم جای خود را به تجملات و بریز و بپاش های الکی داده است.شاید به جا آوردن این رسوم معنا و مفهومش این باشد که ترکیب تجمل و فرهنگ بسیار نا بجاست.